ریفلاكس معده و راه‌های درمان و پیشگیری از آن چیست؟
هنوز لقمه غذا كامل از گلویت پایین نرفته كه حس می‌كنی انگار آتشی در دلت برپا شده است. گاهی هم حس قورت‌دادن یك پنبه پر از میخ را داری كه درست بیخ گلو گیر كرده است. احساس خلط در گلو، سوزش و درد سردل اذیتت می‌كند. اگر شما هم مدتی است بی‌وقفه این علائم را دارید، به احتمال زیاد به بیماری ریفلاكس مبتلا شده‌اید.به گزارش سلامت نیوز به نقل از سیب ؛ تا یك دهه پیش افراد زیادی با این بیماری آشنا نبودند، اما امروز به نظر می‌رسد بیشتر افراد حداقل مدتی علائم آن را تجربه كرده‌اند؛ چرا؟ گرچه ریفلاكس به دلایل زیادی ایجاد میشود و نمی‌توان تنها یك دلیل برایش برشمرد، اما به نظر می‌رسد عادت‌های نادرست غذایی و تغییر بیشتر سبك زندگی در دهه اخیر یكی از عوامل مهم ایجاد این بیماری است. وقتی عادت داریم غذاهایی چرب و آماده بخوریم یا پس از خوردن غذا بلافاصله یك لیوان(!) چای داغ می‌نوشیم، دراز می‌كشیم و... ناخواسته خود را در معرض بیماری‌های گوارشی، بخصوص ریفلاكس قرار می‌دهیم. با این حساب، چه به این بیماری مبتلا هستید و چه خود را سالم می‌پندارید، اما ناخوسته در معرض ابتلا به آن قرار دارید،
ریفلاكس یك بیماری فیزیولوژیكی و مزمن گوارشی است كه در آن اسید اضافی از معده به مری ـ هنگامی كه غذای مصرفی بخوبی هضم نشده است ـ برمی‌گردد. در شرایطی كه برگشت این اسید بیش از حد باشد و تحت درمان قرار نگیرد می‌تواند در دراز مدت موجب آسیب جدی به مخاط مری شود. این بیماری در اثر عواملی مانند وجود باكتری در روده، استرس و اضطراب زیاد، التهاب روده، سنگ كیسه صفرا یا ترشح بیش از حد اسید معده به وجود می‌آید. در این حالت اسید معده به سمت بالا یا به اصطلاح پشت جناغ سینه می‌رود و به مری و معده فشار وارد می‌كند. این فشار وارده معمولا به صورت سوزش پشت جناغ سینه بروز پیدا می‌كند؛ بنابراین افراد هنگام خوردن غذا سوزشی احساس میكنند كه در واقع همان بازگشت اسیدهایی است كه از معده به مری برمی‌گردند.افراد در حالت عادی ممکنست دجار رفلاکس شوند زمانی رفلاک مرضی است که هر هفته چند بار تکرار شود و یا با عارضه همراه شود
سوزش سر دل یا ترش‌كردن غذا
احساس سوزش در قسمت تحتانی قفسه‌سینه همراه با ترش‌كردن و احساس تلخی در دهان و گلو را در اصطلاح عامیانه «سوزش سر دل» می‌گویند. البته به این بیماری، «بازگشت اسید معده به مری» نیز گفته میشود. سوزش سر دل می‌تواند پس از خوردن یك غذای سنگین یا هنگام خواب برای مدت چند دقیقه یا چند ساعت احساس شود. دلیل این بیماری بسته‌نشدن دریچه بین مری و معده است؛ در نتیجه اسید معده به سمت مری برمی‌گردد كه همان «ترش كردن غذا» است. این اسید مری را تحریك می‌كند و سبب درد و سوزش سر دل میشود.در محل ورود و خروج معده، ماهیچه‌های حلقوی وجود دارند كه به آنها اصطلاحا «اسفنكتر» گفته میشود و به عنوان یك دریچه عمل میكنند. وقتی غذا از راه مری به معده می‌رسد، دریچه یا اسفنكتر بالایی معده باز شده و اجازه می‌دهد غذا وارد معده شود. سپس این دریچه بسته میشود تا غذا و شیره گوارشی در معده باقی بمانند. اگر این اسفنكتر دچار مشكل شود، شیره گوارشی كه حاوی اسید معده است، به سمت بالا رفته و وارد مری میشود؛ البته برگشت اسید معده به مری ممكن است به دلیل افزایش خود اسید معده نیز باشد. اگر سوزش سر دل زیادتر از حد معمول طول بكشد ممكن است باعث التهاب مخاط مری شود و در صورت پیشرفت این التهاب، مری تنگ‌‌شده و امكان دارد دچار خونریزی شده و سرانجام عمل بلع غذا نیز با مشكل مواجه شود.
ریفلاكس وبیماریهای همراه
بر اساس پژوهش‌های انجام شده حدود یك پنجم افرادی كه به بیماری ریفلاكس مبتلا هستند، همزمان زخم معده یا بیماری اثنی‌عشر نیز دارند. همچنین حدود نیمی از آنها نیز مبتلا به «سندرم روده تحریك‌پذیر» هستند. تشخیص و درمان بیماری‌های همزمان تاثیر زیادی در درمان بیماری ریفلاكس دارد.
چرا ریفلاكس می‌گیریم؟
گرچه دلایل ایجاد ریفلاكس معده هنوز به طور كامل مشخص نشده است، اما بخوبی می‌دانیم كه بعضی از عوامل و عادت‌های نادرست ناشی از سبك زندگی امروزی می‌توانند باعث بروز و تشدید این بیماری شوند. متخصصان گوارش معتقدند مهم‌ترین دلیل ریفلاكس معده این است كه اگر فردی در مصرف غذاهای اسیدی زیاده‌روی كند، بیشتر هم به سوزش‌های داخل شكم دچار میشود، بخصوص اگر بلافاصله پس از غذا خوردن بخوابد یا شیء سنگینی را بلند كند. همچنین عواملی مانند خوردن غذاهای چرب، اضافه وزن و یبوست باعث افزایش اسید معده و سرانجام بیماری ریفلاكس میشود. با این حال، به طور كلی مهم‌ترین عوامل ایجاد ریفلاكس معده عبارتند از:
ـ پرخوری
ـ سریع غذا خوردن
ـ نجویدن كامل غذا
ـ خوردن غذا با استرس و اضطراب زیاد
ـ خوردن غذاهای تند، چرب و شور
ـ مصرف ادویه زیاد و سیب‌زمینی سرخ‌كرده
ـ مصرف انواع سس‌های چرب و پرنمك بخصوص سس‌های قرمز
ـ مصرف نان‌هایی كه خمیر آن بخوبی نمی‌پزد مانند نان باگت
ـ پوشیدن لباس‌های تنگ
ـ مصرف سیگار و الكل
ـ این بیماری می‌تواند به دلیل بیماری‌های ارثی، ژنتیكی یا محیطی نیز رخ دهد، براساس آمار 30 تا 40 درصد این بیماری مربوط به عوامل مادرزادی است و 60 تا70 درصد آن مربوط به عوامل محیطی مانند چاقی یا پرخوری
ـ مصرف غذاهای سنگین، زیرا باعث وارد آمدن فشار مضاعف به اسفنكتر تحتانی مری میشود.
ـ دراز كشیدن بلافاصله پس از صرف غذا
ـ بلندكردن اجسام سنگین یا خم‌شدن زیاد، زیرا به اسفنكتر فشار وارد می‌كند.
ـ حاملگی به علت فشار رحم به معده می‌تواند باعث ریفلاكس یا تشدید آن شود.
ـ چاقی بیش از حد
ـ یبوست به دلیل افزایش فشار درون روده و معده
ـ سفت بستن كمربند
من ریفلاكس دارم؟
از مهم‌ترین علائم بیماری ریفلاكس درد سردل است. بیماران ممكن است این علامت را با علائم بیماری دیگری اشتباه بگیرند و خودسرانه و بدون نظارت پزشك درمان‌های نادرستی را در پیش بگیرند. تلخی دهان، ترشحات بزاقی، احساس گیر كردن غذا در گلو، تهوع صبحگاهی، بخصوص در زنان، سرفه‌های مزمن، آسم و گلودرد از دیگر علائم شایع ریفلاكس هستند. این علائم ناشی از اختلال‌های گوارشی است كه افراد مبتلا هر از گاه آنها را تجربه میكنند. زمانی كه این علائم بیش از دو بار در هفته اتفاق بیفتد یا در زندگی روزمره اختلال ایجاد كند، فرد حتما باید به پزشك متخصص مراجعه كند؛ زیرا احتمال ابتلا به بیماری ریفلاكس زیاد است.
ریفلاكس بچه‌ها
دلیل اصلی ریفلاكس در نوزادان، سیستم گوارش نارس و نابالغ آنهاست. معمولا تشخیص ریفلاكس در كودكان دشوارتر است؛ زیرا هم ممكن است علائمی شبیه علائم بزرگسالان در آنها بروز كند یا با علائم دیگری ظاهر شود. به طور كلی علائمی مانند استفراغ‌های مكرر، سرفه، مشكلات تنفسی، گریه‌های پشت‌سرهم، كاهش وزن، كاهش اشتها و تنفس بدبو از علائم ریفلاكس در كودكان و نوزادان است. خوشبختانه بیماری ریفلاكس در بیشتر نوزادان پس از یك سالگی برطرف میشود و نیاز به درمان‌های طولانی‌مدت نیست.
سن ریفلاكس
این بیماری در تمام سنین مشاهده میشود؛ ولی با بالا رفتن سن، علائم این بیماری نیز بیشتر میشود. از جمله مواردی كه در سال‌های اخیر متخصصان گوارش با آن مواجه بوده‌اند، مراجعه زیاد جوانان به بیمارستان‌ها برای درمان این بیماری بوده است. علت بیماری ریفلاكس در بیشتر آنها، این است كه نسل جدید از مواد غذایی و آداب غذایی كه سال‌ها در ایران رواج داشته، پیروی نمی‌كنند و به دلایلی مانند گرفتاری‌های روزمره و... بیشتر به مصرف فست‌فودها و غذاهای آماده گرایش دارند؛ در نتیجه این بیماری در آنها بیشتر ایجاد میشود.
ریفلاكس چه عوارضی دارد؟
مهم‌ترین عوارض ریفلاكس این است كه می‌تواند موجب تنگی مری شود. بیشتر افراد فكر میكنند سوزشی كه در ناحیه سردل احساس میكنند مربوط به بیماری قلبی است و این می‌تواند نگرانی آنها را افزایش دهد.ـ از عوارض دیگر این بیماری جذب نشدن مواد غذایی مفید است كه در بسیاری از بیماران شایع و متداول است.
- زخم مری نیز از عوارض دیگر این بیماری است كه به علت عبورنكردن غذا و مایعات ایجاد میشود.
ـ بیماری‌های گوارشی مانند ریفلاكس می‌تواند سبب تنگی‌نفس و سرفه خشك شود؛ زیرا عوارض ریفلاكس به ریه نیز آسیب می‌زند؛ بنابراین با تشخیص زودهنگام ریفلاكس و درمان آن باید جلوی این آسیب را گرفت، زیرا سرانجام به تنگی‌نفس منجر میشود.
روشهای تشخیص ریفلاكس
بهترین راه تشخیص ریفلاكس معده، علائم بالینی این بیماری است. با مشاهده علائم هشدار‌دهنده و آزاردهنده آن، پزشك متخصص براحتی می‌تواند متوجه وجود این بیماری شود. این بیماری در بعضی از افراد موجب كاهش شدید وزن و نبود تمایل به غذا خوردن میشود؛ ولی اگر این بیماری علائم بالینی نداشته باشد می‌توان با آندوسكوپی آن را تشخیص داد.
نمونه‌برداری نیز می‌تواند از بافت مری برداشته شود و از نظر التهاب، سرطان و دیگر مشكلات مورد بررسی قرار گیرد.
تاثیر شیوه زندگی بر ریفلاكس
نوع تغذیه در ایجاد ریفلاكس معده بسیار موثر است؛ زیرا یكی از دلایل اصلی این بیماری مصرف مداوم غذاهای آماده است و دلیل شیوع آن در كشورهای اروپایی و آمریكایی نیز مصرف همین غذاهاست؛ بنابراین نوع تغذیه در روند بهبود ریفلاكس معده بسیار تاثیرگذار است. به همین دلیل این بیماری در آفریقا و آسیا ـ كه از مواد غذایی سالم‌تری استفاده میكنند ـ كمتر از دیگر نقاط دنیا دیده میشود.
همچنین ریفلاكس معده با مرگ سلولی نیز همراه است. سلول‌های مرده معده پس از چند ساعت جایگزین می‌شوند، اما درباره مری این جایگزینی به چند هفته زمان نیاز دارد، به همین دلیل اگر ریفلاكس به موقع درمان نشود به مری بیشتر از معده آسیب می‌رساند.
در ایران نیز شمار مبتلایان به این بیماری در حال افزایش است و این بیماری بر فعالیت‌های روزانه بسیاری از افراد بخصوص جوانان مانند خوابیدن، غذا خوردن و حتی ورزش‌كردن تاثیری منفی گذاشته است. توصیه میشود افرادی كه به این بیماری مبتلا نیستند، هر سه سال و افراد مبتلا به ریفلاكس معده هر شش ماه یك بار آزمایش‌هایی برای اطمینان از سلامت معده و مری انجام دهند.
متهمی به نام استرس
افرادی كه استرس و اضطراب بیشتری دارند، بیش از دیگران دچار ریفلاكس معده می‌شوند. این افراد معمولا تندتر غذا می‌خورند و از چای زیاد و غذاهای ناسالم مانند فست‌فود بیشتر استفاده میكنند. در ضمن بعضی از پزشكان براین عقیده‌اند كه افرادی كه زودتر از دیگران خشمگین یا ناراحت می‌شوند، می‌توانند زمینه بروز این بیماری را افزایش دهند.
سیگار نكش، ریفلاكس نگیر
از مواردی كه باید این بیماران به آن توجه داشته باشند، مصرف سیگار است؛ زیرا سیگار كشیدن به دلیل شل‌كردن و تضعیف ماهیچه‌های مری و افزایش اسید معده می‌تواند ریفلاكس را تشدید كند.
خواب و ریفلاكس
حدود سه تا چهار ساعت پس از غذا خوردن بیدار بمانید و نباید بلافاصله پس از خوردن غذا بخوابید. بیشتر پزشكان توصیه میكنند هنگام خواب سر را 30 درجه بالا ببرید تا اسید به معده برنگردد یا دردی را هنگام خواب برای بیماران ایجاد نكند. برای این كار می‌توانید سر تختخواب خود را 15 تا 25 سانتی‌متر بالاتر بیاورید. همچنین راه‌حل ساده‌تر این است كه می‌توانید زیر سر و شانه چند تا بالشت بگذارید. به‌طور كلی زاویه سر و بالش را طوری تنظیم كنید كه بیشترین احساس راحتی را داشته باشید.
تاثیر ریفلاكس بر سرطان مری
در گذشته این باور وجود داشت كه ریفلاكس می‌تواند حتما موجب سرطان مری شود؛ ولی اكنون شیوع سرطان مری در میان این بیماران بسیار كاهش پیدا كرده است؛ البته زمانی كه بیماری بیش از سه تا پنج سال ادامه داشته باشد و بیماران برای درمان آن هیچ اقدامی نكنند، ریفلاكس می‌تواند موجب سرطان مری شود؛ البته كمتر از نیمی از بیماران به این مرز خطر می‌رسند و بیشتر بیماران با درمان به موقع و استفاده از داروهای مناسب درمان می‌شوند و این بیماری چندان جای نگرانی ندارد.پژوهش‌های جدید ثابت كرده است كه از هر صد هزار نفری كه به ریفلاكس معده مبتلا هستند، تنها دو نفر ممكن است به سرطان دچار شوند و آن هم در صورتی كه بیمار سال‌های سال به این مشكل دچار بوده و به پزشك مراجعه نكرده باشد. همچنین این بیماری هیچ اثری در طول عمر افراد نداشته و به هیچ عنوان تبدیل به بیماری دیگری نمیشود. این باور قدیمی نیز كه ریفلاكس با سرطان روده بزرگ ارتباط دارد، نادرست است.
نخوردنیها
افراد مبتلا به بیماری ریفلاكس نباید تخم‌مرغ، غذای‌های چرب و سرخ‌كرده، پیتزا و غذاهای آماده، چای، قهوه، مركبات، ادویهها، غذاهای سنگین و حجیم، نوشابه، گوجه‌فرنگی یا آب گوجه‌فرنگی مصرف كنند.
ـ قهوه می‌تواند موجب سست‌شدن مری و برگشت اسید معده شود. از سویی دیگر، ممكن است كافئین، مخاط ریه را تحریك كند و در بین كسانی كه مبتلا به ریفلاكس معده هستند، باعث التهاب ریه شود.
ـ افراد مبتلا باید از تمام نوشیدنی‌های گازدار اجتناب كنند؛ زیرا این نوشیدنی‌ها احتمال نفخ را افزایش می‌دهد و نفخ نیز روی اسفنكتر مری تأثیری منفی دارد.
ـ بعضی از بیماران نیز به مصرف شیر حساسیت نشان می‌دهند؛ زیرا شیر حاوی چربی، پروتئین و كلسیم است؛ سه عنصری كه باعث تحریك و تولید اسید معده میشود.
ـ بعضی از پزشكان براین اعتقادند كه مصرف ادویهها و گیاهان معطر توانایی تحریك بیشتر مخاط مری را دارند و احساس سوزش معده را تشدید میكنند.
چگونه درمان شوم:
اولین درمان پیشنهادی برای ریفلاكس تغییر سبك زندگی است. نوع غذاها، زمان غذا خوردن، زمان خواب، نحوه خوابیدن، مقدار غذا خوردن و بقیه عادات مرتبط با غذا خوردن باید تغییر كنند. غذاهای محرك را خود بیمار به مرور زمان می‌تواند در رژیم غذایی‌اش مشخص كند، اما مواد حاوی كافئین، غذاهای پرچرب و... در فهرست همه بیماران مشتركند. بهتر است بین زمان غذا خوردن و خواب فاصله بیشتری گذاشته شود تا معده فرصت خالی‌شدن پیدا كند، اما تنها تغییر سبك زندگی برای درمان این بیماری موثر نیست. درمان‌های دارویی ساده و موثری هستند كه باید از آنها هم در كنار تغییر رژیم غذایی استفاده كرد. درمان این بیماری بیشتر از طریق داروی آمپرازول و خانواده دارویی آن صورت می‌گیرد و حدود 50 درصد بیماران نیاز به درمان طولانی‌مدت دارند و در 50 درصد موارد پس از قطع دارو، بیماری دوباره عود می‌كند و شدت می‌گیرد.داروی آمپرازول و یا مشتقات ان به همراه داروهایی نظیر دمپریدون ویا انتی اسید با توجه به صلاحدید پزشکتان حدود 90 درصد بیماران درمان می شوند و نیازی به درمان غیردارویی یا جراحی وجود ندارد؛ البته باید در كنار درمان دارویی، افراد كاهش وزن نیز داشته باشند و حجم مواد غذایی خود را كم كنند و سه تا چهار ساعت قبل از خواب غذای سنگینی نخورند. این داروها عوارض كمی دارند و اگر تا 15 سال هم مصرف شوند آسیبی به فرد نمی‌زنند.درمان جراحی: تنها زمانی كه درمان دارویی موثر واقع نشود، جراحی توصیه میشود؛ البته 30 تا50 درصد جوانان مایل به جراحی‌كردن هستند و راه‌های درمان دارویی را بی‌فایده می‌دانند؛ اما باید به این بیماران یادآوری شود كه حتی پس از عمل جراحی نیز باید داروی آمپرازول را همچنان مصرف كنند.جراحی معملا در موارد مقاوم بدرمان انجام می شود و یا در مواردی که دجار عارضه ویا تنگی مری شده باشندهمراهی رفلاکس با فتق معده نیاز به جراحی دارد .
امروزه با روشهای کم تهاجمی در حداقل زمان بستری ودوری از کار این عمل انجام می شود مفتخریم به عرض برسانم که در کلنیک اینجانب این عمل با بهترین نتایج انجام می شود
حدود80 درصد عمل‌های جراحی موفق هستند و می‌توانند بیماری را كنترل یا از بین ببرند؛
دکتر علی رضا بربند
